19 فیلم کارنامه مارتین اسکورسیزی بزرگ را به مناسبت تولدش مرور می‌کنیم.

**NAMAEINAZDIK** · 11-19-2011 10:59

علاقه مارتین اسکورسیزی و احاطهٔ کم نظیرش به تاریخ سینمای جهان و نه فقط امریکا، تکنیک مثال زدنی و لحن پر تکلف و تزیین و بیانگر در فیلم‌هایش، اشاره‌ها و تلمیح‌ها و ادای دین‌های همیشگی‌اش به فیلمهای مشهور و گمنام که بسیاری را تا خودش نگوید هیچ وقت نخواهیم فهمید و تب و تاب آثارش در هر بار تماشا نکته‌ای، درسی و لذتی در خود دارد. کم و زیادی اگر در ستاره هاست حاصل سلیقه‌ای است که او را بعضی جا‌ها موفق یا ناموفق می‌داند وگرنه نام او در پیشانی هر فیلم اعتباری خود بخودی به ارمغان می‌آورد. اسکورسیزی از هر جهت برای من فیلمساز ۵ ستاره است. اما این مرور و قضاوتی است بر آثارش فیلم به فیلم:

نام: Martin-Scorsese-0132.jpg نمایش: 221 اندازه: 23.2 کیلو بایت

نام: 112.jpg نمایش: 258 اندازه: 66.6 کیلو بایت

پایین شهر - ۱۹۷۳ ****

تولد اسکوسیزی، دنیرو و هاروی کایتل، مدلی از دغدغه‌ها و تم‌هایی که در سالهای بعد تکرار خواهند شد. کاتولیسیسم، ایتالیایی امریکایی‌ها، رجوع به سنمای کلاسیک امریکا، میزانسن‌های پیچیده و البته نیویورک.

راننده تاکسی ۱۹۷۶ *****
شاهکاری حاصل فیلمنامه داستایوسکی وار پل شریدر از گناه و تطهیر و خشم و مرد تنهای خداوند، بازی در اوج دنیرو، آواز قوی برنارد هرمن و کارگردانی اسکورسیزی که تمام فیلم را از دریچهٔ نگاه تراویس بیکل می‌بیند. حکایت مردی روی تیغ پریشانی و عقل، خوبی و بدی، کثافت و شرافت.

نیویورک نیویورک ۱۹۷۷ *****
ادای دین شیرین و گزندهٔ اسکورسیزی به سینمای موزیکال. دغدغهٔ بازسازی خیابان در استودیو (که بعد‌ها در دار و دسته‌های نیویورک باز هم دیده می‌شود) با نیم نگاهی شاید به «ستاره‌ای متولد می‌شود». دنیروی ساکسیفونیست، آواز دو نفره‌اش با لیزا مینه لی و فصل افتتاحیه.

آخرین والس ۱۹۷۸ *****
تنها پنج ستاره برای خرابات آخرین اجرای گروه «د بند» همراه با باب دیلن، امیلیو هریس، اریک کلپتون، نیل یانگ، نیل دایموند، جونی میچل، رینگو استار و مادی واترز کم است. رابی رابرتسون جایی در اوایل فیلم آنرا «آغازِ آغازِ پایانِ یک آغاز» می‌نامد. فیلم حالا از مهم‌ترین سندهای موسیقی راک به شمار می‌آید.

گاو خشمگین ۱۹۸۰ *****
راننده تاکسی در رینگ. با خشم و خون مضاعف. فیلم که در بد‌ترین شرایط روحی اسکورسیزی ساخته شد چنان اثر کامل و بی‌نقصی از آب درآمد که حالا در صف کلاسیک‌های تاریخ سینما جای گرفته. بخشی از تمهید‌های بصری و دکوپاژ مشتزنی‌ها (مثل سوئیچ پن‌ها و اینسرت ساعت) را اسکورسیزی با نگاهی به سکانس‌های مشتزنی فیلم «گاوبندی» (Setup-1949) اثر رابرت وایز ساخته است. این هم کشف بنده نیست خود استاد در کامنتری فیلم وایز خودش را لو داد.

سلطان کمدی ۱۹۸۳ *****
کاوش اسکورسیزی در دنیای رسانه و شیفته‌هایش. یکی از متفاوت‌ترین دنیروهای تاریخ به همراهی جری لوئیس و ساندرا برنهارد که نقشش در دیالوگ‌ها و بده بستان‌های کمدی فیلم بسیار بود. فصل حضور روپرت پاپکین در شوی تلویزیونی به عمد در روایت جا می‌افتد تا بعد‌تر فینال زیبای فیلم را شکل دهد. همسر آن روزهای دنیرو به نقش دوست پاپکین حضور دارد.

دیروقت ۱۹۸۵ *****
کمدی سیاه و غریب در ساعات پایانی و طولانی شبی که انگار قرار نیست به صبح برسد. گریفین‌دان یکی از بهترین آدم‌های اسکورسیزی را به تصویر می‌کشد. این فیلمی از اسکورسیزی بود که هیچکاک می‌توانست عاشقش شود. دوربین مایکل بالهاوس و حرکت‌های منحصر به فردش یکی از بازیگران فیلم است.

رنگ پول ۱۹۸۶ ***
اسکورسیزی نمی‌خواست بیلیارد باز را بازسازی کند. قصدش شاید بازخوانی و احضار آن فیلم و آدم‌هایش و ادی در زمانهٔ خودش بود. فیلم اگرچه فیلمبرداری درخشان بالهاوس و چشمه‌های تکنیکی کارگردان را در اوج دارد اما رابطهٔ تام کروز/ مستر انتونیو/ پل نیومن به سیاق کلیشه‌های فیلمهای ورزشی معمولی پرداخت می‌شود و پیچیدگی بیلیارد باز را با سادگی خنکی تاخت می‌زند که درشان اسکورسیزی نیست.

آخرین وسوسه مسیح ۱۹۸۸ *****
بازگشت اسکورسیزی/شریدر به سنت فیلمهای زندگی مسیح به تمامی از مهر و نشان خودشان را داشت. منتقدی که فیلم را راننده تاکسی در ناصریه نامید شاید همین سبک شخصی را زیاده از حد دیده بود. آخرین وسوسه از بهترین نمونه‌هایی است که نشان دهد چگونه رمانی از نویسنده‌ای به هنگام رد شدن از صافی ذهن فیلمساز و فیلمنامه نویسی صاحب ایده و سبک به چیزی وِیژهٔ آن‌ها تبدیل می‌شود. بازی ویلم دافو از بهترین بازی‌های بازیگران در سینمای اسکورسیزی است.

دوستان خوب ۱۹۹۰ ****
«اگر پدرخوانده قصهٔ فراعنه بر فراز اهرام بود دوستان خوب حکایت بردگانی است که آن اهرام را می‌ساختند و هیچ وقت دیده نشدند.» این جملات توصیفی از منتقدی (ریچارد کورلیس؟ دیوید تامسن؟) که نامش را به یاد ندارم تمام دوستان خوب را توصیف می‌کند. اسکورسیزی روایت مقطع و بریده بریدهٔ کتاب پیله جی را به فیلمی پیکارسک در رثای چند نفر اراذل خرده پا تبدیل کرد و بدل به الگویی برای آثار بعدی (از سریال خانواده سوپرانو تا موجی از فیلمهای مافیایی و خرده مافیایی) شد.

تنگه وحشت ۱۹۹۱ *****
پروژه‌ای که از اسپیلبرگ به اسکورسیزی رسید چنان در کارنامهٔ او چفت شد و جا خوش کرد که باورکردنی نیست قرار نبوده مارتین بسازدش. تنگه وحشت شاید بهترین بازسازی یک فیلم قدیمی باشد. نوعی برگردان سینمایی به زبان جدید، با مقتضیات و رویکرد جدید که به نتیجه جدیدی می‌رسد: تبدیل تریلر اخلاقی جی لی تامسن به تمثیل کاتولیکی اسکورسیزی. رابرت دنیرو با کنار گذاشتن واقعگرایی، اجرای مهیبی به روی پرده می‌آورد که برای من بر‌ترین بازی کارنامه‌اش است.

عصر معصومیت ۱۹۹۳ *****
اسکورسیزی در محدوده‌ای که به نظر نمی‌رسید چندان راحت باشد شاهکاری تمام و کمال ساخت. فیلم ادبی قلمروی آشنای کسی مثل جیمز آیوری بود که در آن سال‌ها بهترین آثارش را می‌ساخت اما اقتباس جی کاکس و اسکورسیزی (از معدود بارهایی که در نوشتن فیلمنامه همکاری کرد) از رمان مشهور و پرتوصیف ادیت وارتون چنان غنی، سینمایی و در عین حال وفادار به متن بود که تماشایش می‌تواند کارهای آیوری را از سکه بیندازد. سبک بصری دقیق و هندسهٔ حساب شدهٔ فیلم ترجمانی از متن شد و بازی دانیل دی لوئیس و میشل فایفر توفان احساسات سرکوب شده بود. هر بار تماشای فیلم این افسوس را زنده می‌کند که چرا اسکورسیزی بیشتر از این‌ها در این حیطه، فیلم نساخت.

کازینو ۱۹۹۵ ****
اسکورسیزی و پیله جی سعی کردند موفقیت دوستان خوب را با کازینو تکرار کنند. این فیلمی بود که طرفداران فیلمساز از او می‌خواستند: گانگسترهای بد زبان، جو پشی، دنیرو، دنیای بی‌رحم لاس وگاس و البته ستارهٔ جنجالی و منشوری آن روز‌ها، شارون استون. عجیب نیست با آنکه بعضی از سکانس‌هایش را نمی‌شود از دوستان خوب تمییز داد این فیلم یکی از محبوب ترین‌های اسکورسیزی است!

کوندون ۱۹۹۷ ****
کوندون عجیب‌ترین انتخاب ممکن بود. ایتالیایی - امریکایی کاتولیک نیویورک نشین چه کار می‌تواند با دالایی لاما، بودایی تبتی آواره داشته باشد؟ جواب در نگاهی است که فیلمساز به شخصیت اصلی فیلمش داشت. پیشوای معنوی/ مذهبی که در هماهنگی با جهانش زندگی می‌کند و کم کم که انزوایش شکسته می‌شود در می‌باید دنیای مهاجم بیرون (از چینی‌ها تا نیکسون) درکی از عرفان و مراقبه و معنویت راهب جوان ندارند. کوندون کلکسیونی از بهترین و تماشایی‌ترین میزانسن‌های خاص اسکورسیزی است.

احضار مردگان ۱۹۹۹ ***
احضار مردگان را شکستی برای اسکورسیزی خوانده‌اند. او بعد از مدت‌ها همکاری دیگری با پل شریدر را در فیلمی شهری تجربه می‌کرد با زمان و مکان محدود. چند ساعت دیوانه وار بهیاری (با بازی نیکلاس کیج) در آستانه فروپاشی ذهنی که با امبولانسش در اعماق نیویورک می‌گشت و حالش مدام بد‌تر می‌شد. همه چیز قرار بود راننده تاکسی دیگری را رقم بزند که نزد. اما فیلم آنقدر‌ها هم که می‌گویند بد نیست. ترکیب رویا‌ها، مالیخولیا و روان مغشوش کیج با خیل مردگان و محتضران خوب درآمده و تمهید‌های بصری فیلمساز برای القای حس و حال شخصیت‌ها خوب است.

دار و دسته‌های نیویورک ۲۰۰۲ *****
آغاز دوران نوی اسکورسیزی. با دی کاپریوی جوان که آن روز‌ها مخالفان بسیاری داشت و عملی کردن آرزوی یک عمر، فیلمی دربارهٔ پیش تاریخ نیویورک. اسکورسیزی و طراح نابغه‌اش دانته فرتی شهر را در چینه چیتای رم ساختند تا فیلمساز ایتالیایی امریکایی بازگشت به ریشه‌ها را پشت و روی صحنه تجربه کند. دی کاپریو با سعی و تلاش فراوان کوشید انگ بازیگر تین ایجر پسند را پاک کند و خودش را در قوارهٔ قهرمانان اسکورسیزی جای دهد با اینهمه برگ برنده فیلم بازی دی لوئیس به نقش قطب منفی ماجرا بود. موضعی که نسبت به کامرون دیاز فیلم دارید بستگی تام به نظرتان دربارهٔ خود دیاز بر می‌گردد. آن روز‌ها او را عنصر زائد و اضافی می‌دانستم و حالا برعکس خوشحالم که در فیلم هست!

هوانورد ۲۰۰۴ ***
سفر به بابل هالیوود، عصر طلایی سینمای آمریکا آنهم با قافله سالاری هاوارد هیوز که هنوز هم قصه‌های بسیاری از زندگی و دوران و سر پر سودایش بر زبان است. هیوز و بلند پروازی‌هایش می‌تواند برای اسکورسیزی تجسمی از کارخانه رویاسازی در قالب یک فرد باشد و فرصتی مغتنم تا بت‌ها و اسطوره‌های سینمای کلاسیک از عکس‌ها و کتاب‌ها جلوی دوربین بیایند. کا‌ترین هپبورن، ارول فلین، لوئیس ب مه یر، جین هارلو، اوا گاردنر و اسپنسر تریسی با اتکا بر خاطره‌ها و دانسته‌های سینمایی ما بدل به آدمهای فیلم می‌شوند. به نظر می‌رسد برای فیلمسازی چون اسکورسیزی هوانورد یک اکازیون کامل است. فرصتی برای ساخت یک شاهکار در فضایی که به آن تعلق دارد. تمام محاسبات درست می‌بود اگر فیلمنامه جان لوگان تا این حد پر شاخ و برگ نبود و نمی‌خواست همه انچه در زندگی هیوز گذشته را نشان دهد. هوانورد فراز و پرواز خوبی دارد ولی فرودش بد است و وقتی فیلم تمام می‌شود چیزهای فراوانی این جا و ان جا در فیلم‌‌ رها شده‌اند که ۱۷۰ دقیقه برایشان خیلی کم است.

دیپارتد ۲۰۰۶ **
وقتی دیپارتد اسکار ۲۰۰۷ را گرفت من هم از جمله آنهایی بودم که به افتخار اسکار اسکورسیزی به هوا پریدم و هورای مبسوطی کشیدم اما.... روزگار جایزه‌ای را که مدت‌ها از فیلمساز دریغ شده بود و چند بار در آستانهٔ رسیدن ناکامش گذاشته بود برای فیلمی به او داد که برایم بد‌ترین کار کارنامه‌اش است. دیپارتد با ذوق زدگی فراوان از جانب منتقد‌ها و تماشاگر‌ها و آکادمی تحسین شد. تم‌هایی چون هویت دوگانه، ایرلندی‌ها و امریکایی‌ها، گناه و رنج و رستگاری کاتولیکی و پیوندشان با گنگسترهایی که خودشان هم نمی‌دانستند چه خبر است از فیلم خوانده شد که اگر کارگردان فیلم کس دیگری بود بعید به نظر می‌رسید به ذهن برسد. در حقیقت رونویسی بد ویلیام موناهان (که در ‌‌نهایت حیرت اسکار فیلمنامه هم برد) از فیلم خوب روابط جهنمی خوش اقبالانه با نیت تالیفی از اسکورسیزی خوانده شد. تم‌های پیشین فیلمساز به عنوان پیش فرض در فیلم جا گرفت و حضورشان آنقدر مسلم فرض شد که دیگر کسی زحمت نداد ببیند چقدرشان منطبق بر فیلم و چقدرشان زورچپان منتقد‌ها بوده. کاراکتر بی ربط ورا فارمیگا، پیچ نهایی فیلم که جک نیکلسون را بی‌هیچ دلیل موجهی جاسوس اف بی‌آی می‌کرد و از آن بد‌تر پایان فیلم که شخصیت‌ها به نوبت دخل همدیگر را می‌آوردند چندان دیده نشد.

شا‌تر آیلند ۲۰۱۰ ****
شا‌تر آیلند را اسکورسیزی چون ادای دین و بزرگداشتی از نوآر‌ها، ترسناک‌ها و فیلمهای پارانویایی دهه پنجاه آمریکا ساخت. طبیعی بود روزی فیلمساز سینما دوست و سینما‌شناس به سراغ ژانری الهام بخش چون نوآر یا ترسناک برود. رمان پرفروش دنیس لاهین مرجع مطمئنی برای چنین اقتباسی بود و فیلم به موفقیت دست یافت. شا‌تر آیلند بیش از اندازه بر ژانر اتکا می‌کند و چرخش نامنتظر پایانی را چون آواری بر سر تماشاچی آوار می‌کند. انگار اسکورسیزی به قیمت از دست رفتن برداشتی شخصی به مصالحه با ژانر دست زده و دلش نیامده چیزی از خود به اثر اضافه کند. از عاشقی مثل او چنین کاری دور از انتظار نیست اما دوستدار اسکورسیزی با شا‌تر آیلند چندان راضی به خانه نمی‌رود.

منبع : کافه سینما